شکستن لامپ کم مصرف به علت وجود جیوه در آن ممکن است سبب بروز مسمومیت گردد. این مقاله با هدف آگاهی بخشی نسبت به این خطر بالقوه به نگارش درآمده است. متاسفانه افراد بسیاری نسبت به این مساله ناآگاه می باشند. لذا به ارائه نکاتی در حوزه ایمنی لامپ های کم مصرف پرداخته ایم.
پیش از ورود به مبحث نکات ایمنی لامپ کم مصرف، این سوال مهم را مطرح می نمایم: چرا لامپ های کم مصرف جایگزین لامپ های رشته ای شدند؟ در سال های نه چندان دور لامپ های رشته ای، بازار را به طور کامل در اختیار داشتند. علت کنترل بازار توسط این نوع از لامپ، کیفیت بالای لامپ های رشته ای نبود. بلکه عدم وجود رقیبی جدی، زمینه ساز تسلطشان بر بازار بود.
علی رغم مخاطرات شکستن لامپ کم مصرف، با ورود این لامپ ها به بازار، لامپ های رشته ای به دست فراموشی سپرده شدند. اقبال گسترده مردم نسبت به لامپ های کم مصرف چندین علت مختلف داشت: اولین دلیل مصرف بسیار بهینه تر انرژی نسبت به لامپ های رشته ای بود.
علت مهم دیگر نیز به عمر این لامپ ها مربوط می باشد. لامپ های کم مصرف عمر بسیار بیشتری نسبت به لامپ های رشته ای داشتند. لامپ های رشته ای به علت سریع داغ شدن، زودتر می سوزند. ضمنا لامپ های کم مصرف، نور بیشتری نیز تولید می نمایند.
این عوامل سبب جایگزینی لامپ های کم مصرف با لامپ های رشته ای شدند. با این حال نکات ایمنی لامپ کم مصرف نسبت به لامپ های رشته ای باید جدی تر گرفته شود.
لامپ های کم مصرف، بر اساس مکانیسم تخلیه الکتریکی بخارات جیوه کار می کند. در این لامپ جریان الکتریسیته سبب تحریک بخارات جیوه ای می گردد که در کنار گاز آرگون یا نئون وجود دارد. در نتیجه چنین فرآیندی پلاسمایی حاصل می گردد که پرتو فرا بنفش را منتشر می سازد.
فلورسنت نیز وظیفه مرئی سازی پرتو فرا بنفش را بر عهده دارد. علی رغم تمام مزایایی که لامپ های کم مصرف دارند، شکستن لامپ کم مصرف خطراتی هم دارد که بسیاری از افراد نسبت به آن ناآگاهند. این خطرات امکان تبدیل لامپی ساده به سلاحی شدیدا آسیب زا را فراهم می سازند.
در خصوص مزایای لامپ های کم مصرف و علل جایگزین نمودن این دسته از لامپ ها با لامپ های رشته ای صحبت نمودیم. بیان عیوب این لامپ ها نیز مساله مهمی می باشد. لامپ های کم مصرف به میزان قابل توجهی گازهای گلخانه ای را نسبت به لامپ های رشته ای افزایش می دهند. از دیگر خطراتی که برای این لامپ ها ذکر شده است، به عدم رعایت نکات ایمنی لامپ کم مصرف مربوط می گردد.
این مساله بیش از آنکه به زمان بهره برداری از لامپ مربوط گردد، به زمان پس از شکستن لامپ مرتبط می باشد. در واقع مهمترین مساله در خصوص لامپ های کم مصرف، وجود بخارات سمی جیوه در درون لامپ است. لذا بایستی پس از شکستن لامپ های کم مصرف، با رعایت تمهیداتی خاص از بروز آسیب های ناشی از مسمومیت با جیوه پیشگیری نمود.
وجود بخارات سبب می شود تا در صورت شکستن لامپ کم مصرف و عدم رعایت اصول ایمنی، منابع طبیعی نظیر آب و خاک آلوده گردند. علاوه بر این مشکلات جسمی فراوانی نیز برای فرد ایجاد خواهد شد.
ترکیدن لامپ های کم مصرف می تواند علت های متعددی داشته باشد. یکی از این دلایل گرم شدن بیش ازحد و یا سیاه شدن لامپ و یا اتصال ولتاژ بسیار بالا به صورت ناگهانی به لامپ می باشد. معمولا اتصالات لامپ ها دارای یک برچسب هستند که بیشترین توان لامپ را برای استفاده ی مداوم اعلام میکند. سعی کنید همیشه اطلاعات روی حباب لامپ را بخوانید تا متوجه شوید که توان لامپ برای اتصالات چقدر است؟
ورود لامپ های کم مصرف به بازار و تولید اشعه ماوراء بنفش از سوی آنها، سبب ایجاد نگرانی در بخشی از مردم گردید. از این رو پژوهشگران تحقیقاتی را در این خصوص انجام دادند. تحقیقات نشان داد: اشعه دریافتی فرد با ۸ ساعت قرار گرفتن ذیل لامپ کم مصرف با یک دقیقه در معرض uv خورشید بودن برابر است.
خطرات شکستن لامپ کم مصرف بیش از اشعه ماوراء بنفش تولید شده توسط آن می باشد. با این حال رعایت فاصله حدودا نیم متری از این لامپ ها ضروری می باشد. از این رو استفاده از آنها به عنوان لامپ چراغ های مطالعه به هیچ وجه توصیه نمی گردد.
درون لامپ های کم مصرف حجم بالایی از بخارات جیوه وجود دارد. به علت وجود این بخارات خطرناک بایستی حداکثر تلاش ممکن را نمود تا این لامپ ها نشکنند. بنابراین ارتفاع نصب این لامپ ها بایستی به حدی بالا باشد که دست کودکان به آنها نرسد. همچنین بهتر است این لامپ ها در اطراف خود دارای حفاظی باشند که از آسیب مستقیم محفوظ بمانند.
شکستن لامپ کم مصرف عواقب متعددی را در پی دارد. این عواقب شامل مواردی نظیر استنشاق بخار جیوه، استنشاق گاز لامپ کم مصرف، آسیب های ناشی از تماس با جیوه در طولانی مدت و عوارض تنفس جیوه برای جنین می باشند.
یکی از عواقب شکستن و ترکیدن لامپ کم مصرف، استنشاق گاز لامپ کم مصرف می باشد. استنشاق این بخارات به قدری خطرناک هستند که می توانند زمینه ساز آسیب های شدید ریوی، کلیوی و مشکلات حاد عصبی گردند. به گونه ای که حتی می توانند زمینه ساز مرگ بیمار نیز شوند!
افرادی که به صورت طولانی مدت در معرض تماس با جیوه هستند، نسبت به دیگران آسیب های بیشتری خواهند دید. این تماس ممکن است به اثرات جیوه ناشی از شکستن لامپ کم مصرف مربوط باشد. جیوه ناشی از شکستن این لامپ ها تا مدت ها در محل باقی می ماند. لذا جیوه باقیمانده در محل آسیب های فراوانی با خود به همراه خواهد داشت. جالب است بدانید که شکستن لامپ کم مصرف خاموش نیز همان اندازه که روشن آن مضر است می تواند برای سلامتی انسان خطرناک باشد.
جالب است بدانید بعضی ماهی ها و صدف ها نیز دارای دوز بالایی از جیوه هستند! لذا ماهیگیران و مصرف کنندگان این ماهی ها و صدف ها هم از جمله افراد در معرض خطر ناشی از تماس مداوم با جیوه می باشند.
آسیب های تماس با جیوه در مدت طولانی سبب مشکلاتی نظیر انسداد خون و مسمومیت می شوند. مسمومیت فرد با نشانه هایی نظیر ایجاد رعشه در بدن، سردردهای آزار دهنده و ورم همراه است. اختلالات رفتاری، تحریک پذیری، کاهش بینایی و احساس ضعف در عضلات نیز از دیگر نشانه های بروز مسمومیت توسط بخارات جیوه می باشد.
مشکل دیگری که ناشی از مسمومیت با جیوه می باشد، عوارض تنفس جیوه برای جنین می باشد. در واقع جنین یکی از گروه های بسیار آسیب پذیر در صورت در معرض قرار گرفتن جیوه می باشد. جیوه سبب می شود تا در مراحل رشد و تکامل جنین اختلال ایجاد گردد.
همچنین این ماده سمی تاثیر بسیار بدی روی مغز جنین می گذارد. لذا اگر مادر باردار با جیوه مسموم شود، این احتمال وجود دارد که کودک دچار اختلالات ذهنی و حرکتی گردد.
پس از شکستن لامپ کم مصرف و رخ دادن مسمومیت با جیوه بایستی فردی را که دچار مسمومیت شده را از منبع آلودگی دور نمود. جهت درمان مسمومیت با جیوه بایستی فرد لباس های خود را از تنش خارج نماید. سپس خود را شستشوی کامل دهد و پس از آن سریعا به مراکز درمانی مراجعه کند. لباس های فرد مسموم شده نیز بایستی در کیسه ای قرار گرفته و به عنوان زباله دفع گردد. مراکز درمانی نیز بسته به میزان مسمومیت اقدامات متناسب را انجام می دهند.
عوامل دیگر مسمومیت با جیوه
علاوه بر مسمومیت ناشی از شکستن لامپ کم مصرف، ممکن است این مسمومیت به علل دیگری نیز رخ دهد. جیوه در ساختار تجهیزاتی نظیر دماسنج و فشار سنج و بعضی باتری ها نیز وجود دارد. همچنین در بعضی از لوازم آرایشی و بهداشتی نیز ممکن است ردی از جیوه دیده شود.
از دیگر مواردی که می تواند سبب مسمومیت با جیوه شود نیز می توان به مواد مورد استفاده در دندان پزشکی اشاره نمود. برخی از اسباب بازی های کودکان نیز ممکن است آغشته به جیوه باشند.
لامپ های کم مصرف نظیر هر تجهیزی عمری دارد. سر و صدای غیر عادی، چشمک زدن یا سیاه شدن لامپ و احتمالا تغییر رنگ دادن پایه آن، خبر از پایان عمر لامپ می دهد. پس از شکستن لامپ کم مصرف به هیچ عنوان نبایستی آن را در کنار سایر زباله ها قرار داد. به عبارتی بایستی این تجهیز به عنوان زباله ای مجزا بسته بندی گردد. بهترین اقدام جهت دور انداختن لامپ، تحویل آن به مراکزی است که زباله های الکترونیکی را دریافت می کنند.
جهت در امان ماندن از مشکلات ناشی از بخارات جیوه به جا مانده از شکستن لامپ کم مصرف انجام یک سری اقدامات ضروری می باشد: در اولین گام بایستی درب و پنجره ها را باز نمایید تا با تبادل هوا، تاثیرات مخرب بخارات کمتر گردد.
البته منطقه ای که لامپ در آنجا شکسته است بایستی نسبت به سایر فضاهای داخلی ایزوله گردد. این اقدام به منظور عدم تسری آلودگی به سایر مناطق صورت می پذیرد. پس از شکستن لامپ کم مصرف و جهت دور ریختن آن، بایستی این لامپ به صورت جدا بسته بندی گردد.
حدود ۱۵ دقیقه زمان نیاز است تا شرایط مناسب هوایی ایجاد گردد. در ادامه جهت جمع آوری لامپ شکسته اقدام کنید. بدین منظور حتما ماسک بزنید. قطعات بزرگ لامپ شکسته را توسط کارتون یا خاک انداز بردارید. بهترین روش جمع آوری تکه های کوچک نیز استفاده از چسب ۵ سانتی می باشد.
لازم به ذکر است به هیچ عنوان نباید از جارو برقی به منظور جمع آوری قطعات ناشی از شکستن لامپ کم مصرف استفاده نمود. این اقدام سبب سرایت هر چه بیشتر آلودگی به محیط اطراف می گردد. در گام بعدی دستمالی را خیس نموده و روی سطحی بکشید که لامپ در آنجا شکسته است.
در انتها نیز قطعات جمع آوری شده، چسب و دستمال را داخل جعبه ای گذاشته و آن را مهر و موم نمایید. انجام این اقدامات به این دلیل است که جیوه ممکن است تا مدت ها در محیط باقی بماند. از این رو بایستی این اقدامات صورت پذیرد تا افراد از این سم عصب گرا تاثیرات حداقلی بپذیرند.